Ses ve yutma bozuklukları, ses tellerini, gırtlağı veya yutma kaslarını etkileyen çeşitli rahatsızlıklardan kaynaklanabilir. Ses ve yutma bozukluklarının tedavisi, altta yatan nedene bağlıdır.
Bu bölümde ses ve yutma bozukluklarının en sık nedenleri hakkında bilgiler ve tedavi seçeneklerine yer verilmiştir. Ancak ses ve yutma bozukluğunuza neden olan patolojinin nedeni belirlemek ve uygun tedaviyi almak için bu konun uzmanı bir doktora başvurunuz.
1.Ses Kısıklığı
Ses, gırtlakta bulunan ses tellerinin birleşerek aradaki boşlukların kapanmasıyla oluşur. Eğer bu boşluklar tam olarak kapanmazsa ses kısıklığından söz edebiliriz. Ses kısıklığı sesin kalitesindeki herhangi bir değişikliği tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Ses kısıklığı genelde geçici olarak yaşanan bir sorundur ve özellikle bağırmak, şarkı söylemek gibi sesin çok zorlandığı durumlarda gelişir.
Kişi konuşmaya çalışırken sesinin boğuk, gıcırtılı ve gergin olması sonucu ses çıkarmada zorluk yaşadığını ifade edilebilir. Konuşma sırasında ses titremesi, yorgunluğu, değişen ses perdesi, nefes alma veya gergin ses kalitesi gibi çeşitli şikayetler söz konusu olabilir.
Ses Kısıklığının Sık Görülen Nedenleri Nelerdir?
- Sesin aşırı kullanımı
- Sigara içmek
- Alerji, astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH)
- Reflü
- Ses teli kasının spazmı
- Kronik öksürük
- Aşırı alkol kullanımı
- Dokuların yaşlanması
- İyi ve kötü huylu ses teli lezyonları
- Akut larenjit
- Kronik enfeksiyonlar
- Romatoid artrit, hipotiroidizm, Parkinson hastalığı, felç ve multipl skleroz gibi hastalıklar
- Tiroid bezi ameliyatı gibi boynu içeren farklı ameliyat türleri
Bazı kanserlerde ses kısıklığına neden olabilir. Bu nedenle iki haftanın sonunda ses kısıklığınız düzelmez ise mutlaka bir kulak burun boğaz hekimine muayene olunması gerekmektedir.
2.Ses Teli Nodülü
Sesin yanlış ve fazla kullanılmasına bağlı olarak ses tellerinin birbiri ile temas ettiği serbest yüzeyde oluşan, iyi huylu büyümelere verilen genel isimdir.
Genellikle ses tellerinin titreşim sırasında en çok birbirine çarptığı bölge olan ön 1/3 ve orta 1/3 birleşim yerlerinde kronik travmaya bağlı olarak gelişirler. Erişkin yaş grubunda daha çok kadınlarda, çocukluk döneminde ise erkek çocuklarında daha sık görülür.
Ses kısıklığının en sık nedenleri arasında yer alan ses teli nodülleri en çok sesini profesyonel olarak kullanan; öğretmen, din görevlisi, spiker, ses sanatçıları, çağrı merkezi çalışanlarında görülür.
Ses teli nodülünün oluşmasına neden olan faktörler arasında;
- Sesin yanlış ya da aşırı kullanımı
- Laringofaringeal reflü
- Alerjiler
- Psikolojik etkenler
- Kişilik özellikleri
Ses teli nodülü olan bireylerde en sık izlenen yakınmalar:
- Ses kısıklığı
- Seste değişiklik
- Sesin çatallı çıkması
- Seste kabalaşma
- Artan ses kullanımı ile birlikte boyun çevresindeki kaslarda ağrı
- Nadiren de olsa konuşma hatta yutkunma güçlüğü
- Profesyonel ses kullanıcısı sesinin daha alçak perdeden çıktığını ya da sesinin normalden daha soluklu, cızırtılı, hışırtılı olduğunu ifade edebilir
- Profesyonel ses kullanıcıları, ses aralığında bir daralma fark edebilirler
Tanısı KBB hekimi tarafından yapılan endoskopik değerlendirme ve ses analizleri ile konur. Tedavisi ise ses terapisi ve gereken durumlarda cerrahidir.
3.Ses Teli Polipi
Sesin yanlış kullanılması ve sigara içilmesi doku içi kanamaların gerçekleşmesine ve zamanla ses teli üzerinde polip denilen yapıların oluşmasına neden olur. Ses tellerinin her yerinde görülebilirler ve saplı veya geniş tabanlı olabilirler. Erkeklerde kadınlara göre daha sık görülür. Polipler ses kalitesinde bozulmaya ve ses kısıklığına yol açarlar. Nodüller ses telinin hep sabit bir yerinde görülürken, polipler, ses tellerinin herhangi bir yerinde, tek veya çift taraflı olarak görülürler.
Ses Teli Polipinin Nedenleri
- Sigara
- Sesin yanlış, aşırı ve kötü kullanılması
- Sesin aşırı zorlanması
- Sık boğaz temizleme
- Boyun ve gırtlak kaslarını aşırı kasma davranışına sahip olmak
Gün boyu konuşmak zorunda olan öğretmenler, satış temsilcileri, çağrı merkezi çalışanları ve profesyonel ses kullanıcılarında sık görülürler.
Ses Teli Nodülü Olan Bireylerde En Sık İzlenen Yakınmalar
- Ses kısıklığı
- Sesin çabuk yorulması
- Sesin çatallanması
- Seste boğukluk hissi
- Cızırtılı ses
- Pürüzlü ses
- Çok konuşulduğunda boyunda ve boğazda ağrı hissedilebilir
- Boğazda takılma hissi
- Boğazında yabancı bir cisim varmış gibi gıcık hissedilmesi
- Sık boğaz temizleme hareketi veya öksürük
- Ses teli polipi, uzun süre tedavi edilmezse büyüyebilir ve nefes borusunu daraltarak nefes darlığına sebep olabilir.
Tanı
KBB muayenesi, burundan veya ağız yoluyla endoskopik inceleme ile konur.
Tedavi
Öncelikle hastaya sigara ve diğer tütün ürünlerini bırakması tavsiye edilir. Ancak ses teli polipinin tedavisi cerrahidir. Ameliyat sonrası ses terapisi uygulanması, polipin tekrarlamasını engeller.
4.Ses teli kisti
Ses tellerinin serbest kenarında, içi sıvı dolu kitlelere ses teli kisti denir. Ses teli kistleri genellikle ses teli yüzeyinde yer alan salgı bezlerinin tıkanması sonucu oluşur. Ses hijyenine dikkat etmeyen bireylerin ses tellerinde kist görülme olasılığı daha fazladır. Genellikle nodüle benzer olarak, ses tellerinin ön 1/3’ü ile arka 2/3’ünün birleşim yerinde oluşurlar. Sıklıkla sesin kötü kullanımına bağlı olarak tek taraflı olarak gelişirler. Ancak karşı ses telinde temas sonucu reaktif bir kist ya da nodül gelişimine neden olabilirler.
Hastaları hekime getiren en sık şikayetler;
- Ses kısıklığı
- Sesin çabuk yorulması
- Sesin çatallanması
- Konuştukça boyunda ve boğazda ağrı
- Yorulunca sesin çıkmaması
- Boğazda takılma duygusudur.
Tanı
KBB muayenesi, burundan veya ağız yoluyla endoskopik inceleme ile konur.
Tedavi
Öncelikle hastaya sigara ve diğer tütün ürünlerini bırakması tavsiye edilir. Ancak ses teli polipinin tedavisi cerrahidir. Ameliyat sonrası ses terapisi uygulanması, polipin tekrarlamasını engeller.
5.Yaşlanmaya bağlı ses değişikliği (Presbifoni)
İnsan yaşlandıkça anatomik, fizyolojik, psikolojik ve sosyolojik açıdan birçok anlamda değişim yaşar. Bu değişimleri belli noktada tolere edebilirken zaman zaman bununla başa çıkamayabilir ve sorun haline dönüştürebilir. Beden yaşlanma sürecine girdiğinde iletişimin en çok kullanılan kanalı olan sözlü iletişimin sağlayıcısı olan sesler de değişime uğrar.
Presbifoni, yaşlanma süreciyle ilişkili, yaşlılarda sık görülen, bireylerin iletişim ve yaşam kalitesi üzerinde önemli bir etkiye sahip olan ses bozukluklarıdır. Bu olgularda fizik muayenede;
- Ses kıvrımlarında atrofi
- Vokal kordlarda kavislenme
- Fonasyon sırasında iğ şeklinde glottik açıklık görülür
Yaşlanmaya bağlı görülen semptomlar:
- Vokal yorgunluk
- Ses kısıklığı
- Ses soluklu ve boğuk
- Şarkı söylerken ve konuşurken sesi öne alamama
- Öksürme
- Hava yolunda artmış sekresyon
- Ses şiddetinin düşmesi
Tedavi
- Ses terapisi
- Ses terapisi ile birlikte enjeksiyon laringoplasti
- Ses terapisi ile birlikte mediyalizasyon tiroplasti
6.Reinke ödemi
Reinke bölgesi ses tellerinin mukozal tabakasının yer aldığı iç yapısından oluşmaktadır. Reinke boşluğunun, sıvı ve de zamanla jelatinöz kıvamda bir madde ile aşırı kalınlaşmasına Reinke Ödemi denir.
Reinke Ödemi Neden Olur?
- Sigara
- Sesin yanlış kullanımı
- Sesin aşırı kullanımı
- Laringofaringeal reflü hastalığı
- Alerji
- Hipotiroidi gibi hormonal değişiklikler
- Tekrarlayan ya da kronik üst solunum yolu enfeksiyonları
- Sık boğaz temizleme
Reinke Ödeminin Belirtileri Nelerdir?
Sesteki değişiklikler nedeniyle bayan hastaların, seslerinin telefonda erkek sesi sanılması veya erkek sesi ile karıştırılıyor olması yakınması, bu hastalığın çok tipik bir işaretidir. Reinke ödeminin tipik belirtileri:
- Ses kısıklığı
- Seste kabalaşma
- Sık boğaz temizleme ihtiyacı
- Normal sesine göre sesin perdesinde düşme ile beraber seste yorulma
- Konuşma ve ses çıkarma sırasında zorlanma
- Uzun süre konuşulduğunda sesde yorulma
- Konuşurken gerektiğinden daha fazla güç harcanıyormuş hissi
- Konuşma ve şarkı söyleme sırasında ortaya çıkan ses düzensiz, dengesiz, olması
- Nefes darlığı erken dönemde tipik olarak bulunmaz ancak hastalığın ilerleyen aşamalarında izlenebilir
Reinke Ödemi Tanısı Nasıl Konur?
Hastanın tipik klinik öyküsündeki yakınmaları sırasında konuşma sesinde ki tipik değişimlerin izlenmesi bir KBB hekiminin Reinke ödemi için ön tanı koymasını sağlar. Ancak Reinke ödemi tanısı poliklinik ortamında yapılabilen ses tellerinin endoskopik görüntülemesi (videolaringoskopi) ile konulabilir.
Reinke Ödemi Nasıl Tedavi Edilir?
Reinke ödeminin tedavisi için öncelikle altta yatan nedenin belirlenmesi oldukça önemlidir. Ancak kesin tedavisi cerrahi olup öncesi ve sonrası patolojinin oluşmasını destekleyen sorunlar ortadan kaldırılmalıdır. Bunlar;
- Sigaranın bırakılması, hiç olmazsa kullanımının ciddi oranda azaltılması
- Reflünün azaltılması için yaşam şeklinin değiştirilmesi ve mide asidinden koruyucu ilaç tedavisi kullanılması
- Sesin aşırı ve/veya yanlış kullanılmasının önlenmesi
- Ses hijyenine önem verilmesi
- Gerekli durumlarda ses terapisi
7.Ses Teli Felci
Her insanda iki adet ses teli bulunmaktadır. Bu ses telleri soluk alıp verirken açılır; yutkunma ve konuşmak için ses çıkartılırken ise kapanırlar. Ses tellerinin bu hareketini kaslar ve onların kasılıp gevşemesini sağlayan uyarıyı taşıyan sinirlerin senkronize bir şekilde çalışması sağlar. Eğer herhangi bir nedenle ses tellerinin birbirine yakınlaşmasını ve ses üretmesini sağlayan bu sinir veya kas yapılarında bir hasar meydana gelirse ses teli ve/veya tellerinde hareket kısıtlılığı meydana gelir.
Etkilenen ses teli sayısına göre felç, tek taraflı ya da iki taraflı olabilir. Tek taraflı olanda, ses telleri ses üretimi sırasında bir araya gelemez ve aralarında boşluk kalır. Buna bağlı olarak da kişi konuşma sırasında ses üretiminde zorlanır ve hava kaçağı olur. Tek taraflı ses teli felci olan hastaların ses kalitesi bozuk ve nefeslidir; ses ve öksürük zayıftır. Hastalar genellikle sık sık nefes alma ihtiyacı duyduğundan çok kısa süre konuşabilir.
İki taraflı ses teli felcinde ise ses telleri orta hatta yakın dururu, yanlara açılamaz. Bu durum kişinin efor (ev işi yapmak, merdiven çıkmak, yük taşımak vb) ile nefes darlığı yaşamasına neden olur. Bu hastaların sesi tekdüzedir yani konuşma sırasında hasta sesini inceltip kalınlaştıramaz. Asıl sorunları ses kalitesi değil yaşadıkları nefes darlığıdır. Bu hastaların bir kısmında yutma güçlükleri de olabilir ve özellikle her hangi bir sıvı içerken aspire ederler ve ciddi öksürük krizine girebilirler.
Ses Teli Felcinin Nedenleri
- Viral enfeksiyonlar
- Tümörler
- Boyna veya göğse travma
- Cerrahi girişimler (tiroid cerrahileri, boyun omurları için yapılan cerrahiler, kalp ve büyük damarlar için yapılan cerrahiler ve beyin cerrahileri)
- Sinir sistemi bozuklukları ve nörolojik hastalıklar (Multipl skleroz ve Guillain-Barre sendromu vb)
- İlaçlara bağlı toksisite
- Beyin kanaması Genetik nedenler
- Konjenital nedenler
Ses Teli Felcinin Belirtileri
- Ses kısıklığı Ses teli felcinin en yaygın belirtisidir
- Sesin güçsüz ve soluklu çıkması
- bir süre konuşunca çabuk yorulma, sesin istendiği kadar şiddetli çıkmaması, istenilen incelikte sesler çıkaramama oluşabilecek ses sorunlarından
- Nefes darlığı
- Yutma güçlüğü
- Boğazda ağrı
- Uyku sırasında sesli nefes alma, horlama
Ses Teli Felcinin Tanısı Nasıl Konur?
- Ayrıntılı öykü
- Kulak burun boğaz muayenesi
- Fiberoptik endoskopi
- Stroboskopi
- Gereken durumlarda radyolojik değerlendirme (bilgisayarlı tomografi, manyetik rezonas vb)
- Gereken durumlarda felç geliştikten 3-4 hafta sonra gırtlak kaslarına elektromiyografi (EMG)
Ses Teli Felci Nasıl Tedavi Edilir?
- Ses teli felcinin tedavisi nedene bağlıdır.
- Viral enfeksiyonlardan kaynaklanan ses teli felci genellikle kendiliğinden iyileşir.
- Travmatik yaralanma veya tümörlerden kaynaklanan ses teli felci cerrahi veya diğer tedavileri gerektirebilir.
- Ses terapisi, ses tellerinin gücünü ve esnekliğini geliştirmeye yardımcı olabilir.
- Botoks enjeksiyonları, ses tellerini geçici olarak felç ederek ses tellerinin daha yakın bir araya gelmesine ve daha güçlü bir ses üretmesine yardımcı olabilir.
- Cerrahi (enjeksiyon laringoplasti, tiroplasti)